کتاب خدمات متقابل اسلام و ايران اثر مرتضی مطهری
کتاب « خدمات متقابل اسلام و ايران » نوشته «مرتضی مطهری» توسط انتشارات صدرا منتشر شده‌است.
قرن بیستم با انگاره ی مدرنیته به بازخوانی گذشته ی ملت ها و شناخت ریشه ها منجر شد. عقب ماندگی های آشکار ایران در مقایسه با کشورهای اروپایی، گروهی از روشنفکران را به جستجو درباره ی علل عقب ماندگی مشغول کرد. برخی از این روشنفکران اسلام را عامل گسست از هویت فرهنگی باستانی ایران دانستند و سیطره ی اعراب بر ایرانیان را عامل نابسامانی ایران تلقی کردند.
گروهی از آن ها تقلید از دستاوردهای غرب را راه حل خروج از مشکلات ایران معرفی کردند. دسته ی دوم اسلام را عامل قطعی عقب ماندگی ایران شناسایی کرده و راه حل را بازگشت به ایران باستان و سنت های آن دانستند. عده ای هم باور داشتند که با رجوع به دوران صدر اسلام و کنار گذاشتن‌خرافات، اشتباهات و انحرافاتی که در زمان حکومت خلیفه های عربی و پادشاهان‌ایرانی به اسلام اضافه شده‌است، می توان مشکلات جامعه ی ایرانی را برطرف کرد.
این برداشت ها در زمان مشروطه و پهلوی باعث شکل گیری جریانی به نام باستان گرایی شد که بیشتر در بین جامعه ی نخبه ی آن روز که دیدگاه هایی غرب زده‌داشتند، طرفدار داشت. از نظر آن ها، اسلام عنصری بیگانه بود که ایران را از گذشته ی پرشکوهش دور کرده‌بود.
.
در این بین متفکران دیگری نیز بودند که دلیل عقب ماندگی ایران را در ناکارآمدی و بی لیاقتی حاکمان و پادشاهان ایران می دانستند. یکی از این اندیشمندان مرتضی مطهری بود که دغدغه های خود درباره ی هویت ایرانی را در کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران بیان کرد. تا پیش از ورود تجدد و مدرنیته به ایران، به نظر می رسید هویت ایرانی با ترکیب دو لایه ی ایرانی و اسلامی به سازگاری مطلوبی رسیده‌است.
ضعف شدید سیاسی، اقتصادی و نظامی ایران در برابر غرب باعث شد تا این توازن به هم بخورد.
مطهری معتقد بود عنوان ملی گرایی با الهام از ادبیات و فرهنگ غربی وارد ایران شد. نگاه ملی گرایانه یکی از تبلیغات پر سر و صدای کشورهای غربی در آن دوره بود که هر یک به نوعی با به رخ کشیدن سبقه ی فرهنگی و ریشه های تمدن در گذشته ی خود می خواستند خود را از نظر غنای فرهنگی بالاتر از همسایه هایشان‌نشان دهند.
در واقع، در کنار رقابت های تجاری و تسهیلاتی، فخر فروشی به گذشته و تاریخ ملی هم به یک مسئله ی سیاسی تبدیل شده‌بود. این نوع نگاه همواره در اسلام طرد شده‌است. اندیشه ی اسلامی فراتر از مرزهای جغرافیایی و افتخارات نسبی با دیدی برابر به همه ی مردم جهان نگاه می کند. مطهری در این کتاب جنبه ی فراملی و فراقومی اسلام را مطرح کرد و با استفاده از منابع مختلف این دیدگاه را شرح داد.
