عالیجناب شیخ فضل الله نوری

این قرارداد میان دو امپراتوری قدرتمند آن زمان، انگلستان و روسیه، منعقد شد. اروپایی‌ها به توافق رسیده بودند که برای تصرف ایران با یکدیگر همکاری کنند و پس از اشغال، سرزمین ایران را بین دو حوزه نفوذ تقسیم نمایند. ایران در آن زمان وضعیت بحرانی داشت؛ دولت مرکزی قاجار بر اثر فشارهای داخلی بسیار تضعیف شده بود و دیگر توان مقاومت در برابر این دو قدرت استعماری را در اختیار نداشت. استعمارگرانِ در کمین، از شرایط آشفته استفاده کردند و قرارداد 1907 را امضا کردند. همه‌ چیز برای شکست دادن ایران آماده بود، اما در مکاتبات دو امپراتوری، مانعی جدی بر سر راه اجرای کامل قرارداد دیده می‌شد.

آن مانع، شخصیتی محوری به نام شیخ فضل‌الله نوری بود که با عنوان “عالیجناب“ از او یاد می‌شد. عالیجناب شیخ فضل‌الله نوری که بود؟ این ایام مربوط به اواخر دوران پنجاه ساله حکومت ناصرالدین شاه قاجار بود؛ دوره‌ای که سال‌ها از آغاز افول دولت قاجار می‌گذشت. در صحنه قدرت جهانی نیز بازیگری تازه اما آشنا به میدان آمده بود. این رقیب که نامش جدید به نظر می‌رسید، از دیدگاه تاریخی برای ایران چندان بیگانه نبود. تمدن ایران بارها شاهد ظهور چنین دشمنانی بوده است؛ دشمنانی که معمولاً در لحظات ضعف ایران سر بلند می‌کردند تا ضربه‌ای کاری وارد کنند. این رقیب که هر دوره تاریخی با نامی متفاوت قد علم کرده بود، حالا نیز با ظاهری تازه، اما همان نیات گذشته، ظهور کرده بود.